Tại Hội nghị Ký sinh trùng toàn quốc lần thứ 48, diễn ra tại TPHCM, PGS.TS Đỗ Duy Cường, Trung tâm Bệnh Nhiệt đới, Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội) đã báo cáo về chùm ca bệnh nhiễm nấm đen Mucormycosis mà bệnh viện đã điều trị trong thời gian gần đây.
Đáng chú ý, có hai trường hợp nhiễm nấm đen bị hoại tử xương nặng, không qua khỏi là bệnh nhân "hậu Covid-19".
PGS.TS Đỗ Duy Cường báo cáo về các trường hợp nhiễm nấm đen Mucormycosis (Ảnh: Hoàng Lê).
Nhiễm nấm đen nặng, tử vong sau khi mắc Covid-19
Trường hợp đầu tiên là một người đàn ông 64 tuổi (quê Nam Định). Bệnh nhân có tiền sử đái tháo đường nhiều năm. Trước 24 ngày nhập viện, bệnh nhân phát hiện nhiễm Covid-19 triệu chứng nhẹ nên tự điều trị tại nhà đến khi khỏi bệnh.
Gần 3 tuần sau, bệnh nhân bị nhức răng hàm trái nên tự đến phòng mạch tư nhân khám và lấy thuốc uống. 2 ngày trước nhập viện, tình trạng sưng nề nửa mặt phải tăng nhanh, bệnh nhân mất luôn thị lực mắt phải.
Tại Bệnh viện Bạch Mai, các bác sĩ chuyên khoa Tai mũi họng chẩn đoán người đàn ông bị viêm xoang hàm cấp nghi ngờ do răng, trên nền áp-xe thành trước xoang hàm phải.
Người đàn ông bị hoại tử đen niêm mạc xoang hàm, cánh mũi nặng, phát hiện nhiễm Covid-19 trước khi nhập viện 24 ngày (Ảnh chụp màn hình: Hoàng Lê)
Trước tình trạng ngày càng nặng nề, các bác sĩ đã tiến hành phẫu thuật cấp cứu và xác định bệnh nhân bị hoại tử đen niêm mạc xoang hàm, cánh mũi và phần mềm che phủ trước gò má phải.
Ê-kíp điều trị đã cắt lọc toàn bộ tổ chức hoại tử, tạo vạt che phủ cánh mũi, lấy tổ chức xương và niêm mạc xoang hàm làm giải phẫu bệnh cũng như cấy dịch tổn thương tìm vi khuẩn, nấm. Kết quả sinh thiết cho thấy bệnh nhân bị nhiễm nấm Mucormycosis.
Bệnh nhân tiếp tục được phẫu thuật cắt bỏ tổ chức hoại tử, dùng kháng sinh và các thuốc kháng nấm. Sau 6 tuần điều trị liên tục, bệnh nhân hoại tử toàn bộ xương hàm, xương gò má và cánh mũi.
Vì tình trạng suy kiệt kéo dài và sốc nhiễm khuẩn sau tạo hình hàm mặt, bệnh nhân tử vong.
Trường hợp thứ 2 là một người đàn ông 59 tuổi (quê Hà Tĩnh), được chuyển vào Bệnh viện Bạch Mai ngày 31/3 với chẩn đoán bị áp-xe não và hàm mặt. Khai thác bệnh sử, bệnh nhân có tiền sử tăng huyết áp nhiều năm, mới phát hiện đái tháo đường nhưng không điều trị.
15 ngày trước khi nhập viện, bệnh nhân bị sưng đau vùng hàm trên, đi nhổ răng ngày 15/3. Một ngày sau, bệnh nhân test nhanh Covid-19 dương tính, tự điều trị tại nhà bằng xông hơi và thuốc hạ sốt.
Sau đó, bệnh nhân tiếp tục sưng đau mặt nhiều kèm sốt, đau đầu, khó thở tăng dần. Bệnh nhân vào một bệnh viện ở Nghệ An trong tình trạng ý thức lơ mơ, CT-Scan sọ có hình ảnh tụ khí nội sọ, tổn thương thùy thái dương.
Trường hợp bệnh nhân bị sưng đau vùng mặt, mắt lồi sau ít ngày phát hiện nhiễm Covid-19 (Ảnh chụp màn hình: Hoàng Lê).
Tại Bệnh viện Bạch Mai, bệnh nhân đã sưng nề toàn bộ mặt lan đến vùng cổ, mắt trái sưng lồi, đồng tử giãn 4mm, không có phản xạ ánh sáng. Bệnh nhân được điều trị liên tục bằng kháng sinh, đặt nội khí quản thở máy, điều chỉnh đường máu và xử lý nhiễm toan ceton (do đái tháo đường).
Tiến hành chụp MRI sọ não, các bác sĩ phát hiện người đàn ông bị nhồi máu não cấp tính, tắc hoàn toàn động mạch não giữa, viêm đa xoang biến chứng áp-xe vùng má, lan vào hốc mắt và nội sọ, viêm màng não.
Phía Bệnh viện Bạch Mai đã hội chẩn toàn viện và chỉ định mổ cấp cứu, kết hợp các chuyên khoa Phẫu thuật thần kinh, Tai mũi họng, Răng hàm mặt. Chẩn đoán trước mổ của bệnh nhân là tổn thương thâm nhiễm xương hàm do nhiễm nấm Mucormycosis.
Quá trình mổ, bệnh nhân được cắt lọc hoại tử từ răng đến xoang hàm, lấy bỏ áp-xe răng và sàn dưới hốc mắt, mở sọ giảm áp. Hậu phẫu, bệnh nhân hôn mê sâu, phù não nhiều, thoát vị não phải thở máy. Trước tình trạng quá nặng nề, gia đình đã xin cho bệnh nhân về, sau đó bệnh nhân tử vong.
Bệnh nhân nhiễm nấm Mucormycosis tử vong sau quá trình điều trị kéo dài (Ảnh chụp màn hình: Hoàng Lê).
Dễ bị bỏ sót
Ngoài 2 trường hợp trên, Bệnh viện Bạch Mai còn tiếp nhận bà N.T.T. (72 tuổi), nhập viện ngày 15/6 với tình trạng viêm xoang hàm cấp trên, chưa ghi nhận nhiễm Covid-19 nhưng có tiền sử đái tháo đường không kiểm soát tốt. Bệnh nhân được mổ cấp cứu, giải phẫu bệnh cho kết quả tổn thương do nhiễm Mucormycosis.
Hậu phẫu, bệnh nhân được điều trị bằng kháng sinh, thuốc kháng nấm liên tục 3 tuần. Theo PGS Cường, hiện tình trạng bệnh nhân có cải thiện nhưng chưa biết còn điều trị kéo dài bao lâu nữa.
PGS Cường chia sẻ, Mucormycosis (còn gọi là Zygomycosis) là một bệnh nhiễm trùng nấm nghiêm trọng, hiếm gặp do nấm mốc Mucormycetes gây ra. Thống kê cho thấy, trên bình diện toàn cầu, tỷ lệ nhiễm Mucormycosis dao động từ 0,005 đến 17/1.000.000 dân.
Nữ bệnh nhân nhiễm nấm đen Mucormycosis nặng, đang điều trị tích cực tại Bệnh viện Bạch Mai (Ảnh chụp màn hình: Hoàng Lê).
Đặc biệt, Ấn Độ là nước có tỷ lệ nhiễm Mucormycosis cao nhất thế giới, gấp hơn 80 lần so với các nước phát triển. Sau đại dịch, nước này từng báo cáo hàng loạt ca nhiễm nấm đen ở bệnh nhân từng mắc Covid-19. Các ca nhiễm nấm thường xảy ra từ 12-18 ngày sau khi khỏi Covid-19. 80% trong số này cần phẫu thuật và tỷ lệ tử vong lên đến hơn 94% nếu xâm lấn vào não.
Thống kê đặc điểm các ca nhiễm nấm Mucormycosis là bệnh nhân Covid-19, người ta thấy 78% là nam giới, 80% có bệnh tiểu đường không kiểm soát, nhiều trường hợp biểu hiện tổn thương xoang, mắt, phổi và trên 30% bệnh nhân tử vong.
Về cơ chế bệnh sinh nhiễm nấm đen trên bệnh nhân Covid-19, PGS Cường cho biết, bệnh nhân thường là những trường hợp có bệnh nền như đái tháo đường, phải dùng thuốc có corticoid, có những cơn tăng đường huyết nhưng không kiểm soát tốt, quá tải sắt, giảm bạch cầu, toan chuyển hóa…
PGS Đỗ Duy Cường chia sẻ, bệnh nhiễm nấm đen Mucormycosis có biểu hiện lâm sàng không điển hình nên dễ bị bỏ sót. Bệnh phải điều trị kết hợp ngoại khoa, thời gian điều trị kéo dài và dùng nhiều thuốc chống nấm nên tạo ra gánh nặng lớn về chi phí.
Chuyên gia khuyến cáo, người bệnh đái tháo đường trong và sau nhiễm Covid-19, khi có tổn thương xoang hàm mặt, mắt cần nghĩ đến bệnh nhiễm nấm đen Mucormycosis để đến bệnh viện kiểm tra và can thiệp xử lý sớm.
Trước đó, Bệnh viện Răng hàm mặt Trung ương TPHCM và Bệnh viện Chợ Rẫy đã báo cáo 24 ca bệnh hoại tử xương sọ - mặt trên bệnh nhân có tiền sử mắc Covid-19.
Hội đồng chuyên môn Bộ Y tế sau khi họp, thảo luận đã kết luận, hoại tử xương sọ - mặt là một bệnh lý ít gặp nhưng không phải là một bệnh lạ, có thể xảy ra trên bệnh nhân xạ trị vùng đầu mặt cổ, lạm dụng thuốc chống loãng xương Bisphosphonate, viêm cốt tủy xương hàm do nguyên nhân từ răng và nhiễm trùng máu, chấn thương sọ - mặt, các tình trạng viêm xoang hàm do nấm, do rối loạn chuyển hóa (bệnh Paget)...
Đối với các ca hoại tử xương sọ - mặt trên bệnh nhân có tiền sử mắc Covid-19, Hội đồng chuyên môn Bộ Y tế cho rằng có liên quan đến thiểu dưỡng cục bộ của xương sọ - mặt và bội nhiễm với nhiều nguyên nhân khác nhau, cần được nghiên cứu thêm.