Collagen là một loại protein cấu trúc cho tế bào và mô phong phú nhất ở động vật. Có 28 loại collagen được biết đến, trong đó collagen loại I chiếm 90% lượng collagen trong cơ thể con người. Collagen được cấu tạo chủ yếu từ các axit amin glycine, proline và hydroxyproline. Các axit amin này tạo thành ba sợi, tạo nên cấu trúc xoắn ba đặc trưng của collagen.
Collagen được tìm thấy trong mô liên kết, da, gân, xương và sụn. Nó hỗ trợ cấu trúc cho mô, đóng các vai trò quan trọng như sửa chữa mô và đáp ứng miễn dịch.
Collagen được sản xuất và duy trì bởi nguyên bào sợi trong cơ thể. Khi con người già đi, collagen sẽ vỡ ra từng mảnh, chức năng nguyên bào sợi bị suy giảm và quá trình sản xuất chúng chậm lại. Những thay đổi này cùng với việc mất đi một protein cấu trúc quan trọng khác gọi là elastin, dẫn đến các dấu hiệu lão hóa như da chảy xệ và nếp nhăn. Tính toàn vẹn của collagen trong hệ thống xương cũng giảm theo tuổi tác, dẫn đến giảm sức mạnh của xương.
Collagen được sử dụng như thế nào?
Cơ thể người có thể sản xuất collagen một cách tự nhiên. Khi càng lớn tuổi, việc sản xuất collagen trở nên khó khăn. Chúng ta có thể bổ sung nó thông qua thực phẩm như da gà và da cá hoặc các chất chứa collagen. Thực phẩm bổ sung collagen dạng uống và kem bôi tại chỗ rất phổ biến để điều trị các dấu hiệu lão hóa như nếp nhăn, da mất nước và đau khớp.
Các chuyên gia chăm sóc sức khỏe cũng sử dụng collagen để làm vật liệu y khoa điều trị vết thương, vết bỏng và loét do tiểu đường.
Ngoài ra, các công ty mỹ phẩm sử dụng collagen trong sản phẩm làm đẹp như kem dưỡng ẩm và serum vì đặc tính cấp ẩm và giữ ẩm của chúng.
Sự mất mát và hư hại collagen khi già đi là điều không thể tránh khỏi. Nhưng một số yếu tố liên quan chế độ ăn uống và lối sống có thể đẩy nhanh quá trình này như hút thuốc lá làm suy giảm collagen và gây lão hóa da, da có nếp nhăn, mất độ đàn hồi.
Uống quá nhiều bia rượu cũng đã được chứng minh có thể đẩy nhanh quá trình lão hóa da bằng cách giảm sản xuất collagen và làm hỏng cơ chế sửa chữa của da.
Khi càng lớn tuổi, việc sản xuất collagen trở nên khó khăn. Ảnh: Newstamilonline.
Ngoài ra, chế độ ăn uống nhiều đường và thực phẩm chế biến quá kỹ có thể dẫn đến lão hóa sớm do góp phần vào quá trình đường hoá. Nghĩa là đường dư thừa sẽ liên kết với protein trong da như collagen, eblastin làm biến tính các protein này dẫn đến mất chức năng. Kết quả là da sẽ giảm độ đàn hồi, tăng xơ cứng và tạo thành nếp nhăn, chức năng hàng rào bảo vệ da bị tổn thương, gây lão hóa. Chúng còn làm giảm sự luân chuyển collagen, cản trở khả năng tương tác với các tế bào và protein xung quanh.
Tiếp xúc quá nhiều ánh nắng mặt trời cũng làm suy giảm quá trình sản xuất collagen.
Dùng thực phẩm chức năng collagen có lợi ích không?
Hiện tại, nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc dùng thực phẩm chức năng collagen có thể mang lại lợi ích cho một số người. Tuy nhiên, đa phần nghiên cứu được tài trợ bởi các công ty sản xuất collagen. Điều này có thể ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu.
Những lợi ích cho da
Một đánh giá của 19 nghiên cứu bao gồm 1.125 người tham gia (95% là phụ nữ) trong độ tuổi từ 20 đến 70 cho thấy rằng việc uống collagen thủy phân đã cải thiện độ ẩm, độ đàn hồi và nếp nhăn của da so với phương pháp điều trị bằng giả dược.
Collagen thủy phân là một loại collagen phổ biến được sử dụng trong các chất bổ sung, nó được tạo ra từ quá trình thuỷ phân. Quá trình này sẽ phá vỡ protein thành những phần nhỏ hơn, giúp cơ thể dễ dàng hấp thụ hơn.
Một số nghiên cứu khác đã chỉ ra rằng bổ sung collagen có thể cải thiện độ ẩm và độ đàn hồi của da và giảm sự xuất hiện các nếp nhăn.
Liều lượng collagen được chứng minh là có hiệu quả để cải thiện sức khỏe làn da trong các nghiên cứu khác nhau. Hầu hết nghiên cứu đã sử dụng 2,5-15 gram mỗi ngày trong 8 tuần hoặc lâu hơn.
Đa phần nghiên cứu được tài trợ bởi các công ty sản xuất collagen. Điều này có thể ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu. Ảnh minh họa: Traveltimes.
Những lợi ích cho xương
Một nghiên cứu đã xem xét tác động của việc bổ sung collagen ở 102 phụ nữ sau mãn kinh bị giảm mật độ khoáng của xương (BMD).
Những người dùng 5 gram collagen peptide mỗi ngày trong một năm có sự gia tăng đáng kể chỉ số đo độ khoáng xương ở cột sống và xương đùi (xương ở cẳng chân) so với trường hợp dùng giả dược.
Một nghiên cứu tiếp theo ở 31 phụ nữ này cho thấy rằng uống 5 gram collagen mỗi ngày trong tổng cộng 4 năm có liên quan đến sự gia tăng dần chỉ số độ khoáng xương.
Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng BMD của những người tham gia đã tăng 5,79 - 8,16% ở cột sống và 1,23 - 4,21% ở xương đùi trong thời gian theo dõi.
Những phát hiện này cho thấy rằng việc bổ sung collagen trong thời gian dài có thể giúp tăng mật độ khoáng chất của xương ở người sau mãn kinh, trường hợp có nguy cơ loãng xương cao.
Hơn nữa, một bài báo đánh giá đã kết luận rằng việc uống bổ sung collagen làm giảm các triệu chứng liên quan viêm xương khớp của người tham gia nghiên cứu, bao gồm cả chứng cứng khớp.
Điều quan trọng cần lưu ý là các nghiên cứu đã quan sát thấy những tác dụng có lợi của việc uống collagen chủ yếu ở phụ nữ lớn tuổi có mật độ khoáng xương thấp.
Do đó, các chất bổ sung collagen có thể không có tác dụng tương tự đối với các nhóm dân số khác, chẳng hạn như nam giới, những người trẻ hơn hoặc không có mật độ khoáng xương thấp.
Tác dụng phụ từ thực phẩm chức năng collagen
Thực phẩm chức năng collagen có tính an toàn tốt và thường không liên quan đến các tác dụng phụ bất lợi. Tuy nhiên, nhà sản xuất thường kết hợp collagen với các thành phần khác. Một số thành phần có thể gây rủi ro cho sức khỏe, chẳng hạn như các loại thảo mộc và hàm lượng vitamin cao trong chế phẩm bổ sung được bào chế để hỗ trợ sức khỏe của da, móng và tóc.
Ví dụ, các thành phần bổ sung được chiết xuất từ thảo mộc có thể tương tác với thuốc tây. Một số không an toàn cho những người đang mang thai hoặc cho con bú.
Hơn nữa, một số chất bổ sung có chứa collagen cũng có thể có rất nhiều chất dinh dưỡng như biotin, gây trở ngại cho các xét nghiệm về chức năng của tim và tuyến giáp.
Vitamin và khoáng chất khác có thể gây ra các vấn đề về sức khỏe nếu chúng ta dùng chúng với liều lượng cao trong thời gian dài.
Vì vậy, các chế phẩm bổ sung chỉ chứa collagen không có khả năng gây ra bất kỳ tác dụng phụ nào. Điều quan trọng là phải đọc kỹ nhãn và hiểu những rủi ro tiềm ẩn của các chế phẩm có chứa collagen khi kết hợp với các thành phần khác.
Nếu bạn dùng các loại thuốc khác hoặc đang mang thai/cho con bú, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi dùng.
Hiệu quả của kem bôi chứa collagen còn khá nhiều tranh cãi và thậm chí bị nghi ngờ bởi chính các bác sĩ da liễu. Hiện tại có ít bằng chứng chứng minh hiệu quả của collagen trên mỹ phẩm và đa số các nghiên cứu được tài trợ bởi hãng mỹ phẩm.
Hiệu quả của kem bôi chứa collagen còn khá nhiều tranh cãi. Ảnh: Avidium.
Nguyên nhân là các sợi collagen quá lớn để có thể thấm qua da. Collagen tự nhiên của cơ thể tồn tại ở tầng sâu dưới da chứ không chỉ bề mặt. Các chuỗi ngắn hơn của collagen gọi là peptide cũng chưa được chứng minh hiệu quả.
Ngăn ngừa mất collagen
Không thể ngăn chặn sự mất collagen liên quan đến tuổi tác nhưng chúng ta có thể làm chậm quá trình này. Chế độ ăn uống và lối sống lành mạnh cân bằng có thể giúp bảo vệ collagen tự nhiên của cơ thể.
- Tăng tiêu thụ những thực phẩm giúp hỗ trợ duy trì collagen. Bạn cần tránh hoặc giảm tiêu thụ một số loại thực phẩm và đồ uống quá nhiều đường. Chế độ ăn có các hợp chất được gọi là advanced glycation end products (AGEs) nên được tránh. AGEs là chất độc tích tụ trên da có thể khiến collagen cứng lại và vô hiệu hóa các protein chịu trách nhiệm sửa chữa collagen.
Thực phẩm có hàm lượng AGEs cao nhất bao gồm các sản phẩm thịt đã qua chế biến như xúc xích và thịt xông khói, đồ chiên như khoai tây chiên và gà rán, thịt quay và nướng.
- Thoa kem chống nắng hoặc hạn chế thời gian tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời (chỉ cần 10-20 phút dưới ánh nắng trực tiếp giữa trưa 3-4 lần một tuần là cung cấp đầy đủ vitamin D cho hầu hết mọi người).
- Ngủ đủ giấc: Đối với một người bình thường là 7-9 giờ một đêm.
- Không hút thuốc và tránh hít phải khói thuốc.
- Kiểm soát căng thẳng: Nồng độ cortisol cao kéo dài có thể làm giảm sản xuất collagen.
- Tập thể dục: Một số nghiên cứu đã phát hiện tập thể dục làm chậm hoạt động của tế bào liên quan đến da lão hóa.
Bài viết do dược sĩ Đặng Đức Trọng, khoa Dược, Bệnh viện FV; ThS.DS Nguyễn Anh Thi, trợ lý nghiên cứu tại ĐH Sydney, Australia và TS.DS Phạm Đức Hùng, Bệnh viện Cincinnati, Ohio, Mỹ, cung cấp thông tin.