Đến nay, trên toàn cầu, gần 22.500 ca mắc đậu mùa khỉ đã được ghi nhận ở 79 quốc gia. Tây Ban Nha và Brazil thậm chí đã phát hiện 3 ca tử vong vì căn bệnh này. Đây là những quốc gia đầu tiên bên ngoài châu Phi ghi nhận người tử vong.
Một điểm đáng chú ý là trong nghiên cứu công bố trên Tạp chí Y học New England tuần trước, có tới 98% người nhiễm là người đồng tính nam hoặc nam giới quan hệ lưỡng tính. 95% trường hợp lây truyền qua sinh hoạt tình dục.
Những thông tin nói trên đang khiến nhiều người cho rằng đường lây chính của đậu mùa khỉ là từ quan hệ tình dục đồng giới. Tuy nhiên, hiểu sai này có thể gây ra rất nhiều vấn đề trong thời gian tới, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng.
Vì sao đậu mùa khỉ xuất hiện chủ yếu ở người đồng giới nam?
Theo tiến sĩ Nguyễn Hồng Vũ, Viện nghiên cứu City of Hope, California (Mỹ), Cố vấn khoa học Ruy Băng Tím, đậu mùa khỉ vốn là bệnh đặc hữu của một số nước ở châu Phi (7 quốc gia). Tuy nhiên, từ đầu năm 2022, đậu mùa khỉ bắt đầu nhen nhóm lan sang các châu lục khác, nhất là các nước châu Âu.
Vị chuyên gia cho biết báo cáo nghiên cứu đăng trên Tạp chí Y học New England nói trên đã khảo sát 528 ca đậu mùa khỉ được chẩn đoán từ ngày 27/4 đến ngày 24/6 tại 43 địa điểm thuộc 16 quốc gia (gồm cả châu Âu, châu Mỹ, Tây Thái Bình Dương và Đông Địa Trung Hải).
Các khảo sát cho thấy hầu hết ca bệnh có nguồn gốc từ các lễ hội người đồng giới, có hoạt động quan hệ tình dục giữa nam và nam nhưng có nhiều bạn tình. Ảnh minh họa: thiago_barletta .
Tương tự, trên trang web của Trung tâm Kiểm soát Dịch bệnh (CDC) Mỹ, tính đến ngày 25/7, trên 1.383 ca đậu mùa khỉ xác định được giới tính (dựa trên khai sinh), có 99,1% là nam.
Dựa trên các thông tin về quan hệ tình dục của các nam bệnh nhân này, đến 99% có quan hệ tình dục giữa nam với nam.
TS Vũ nói: “Các số liệu này rõ ràng cho thấy căn bệnh này đang ảnh hưởng phần lớn nhóm người đồng tính nam. Nhưng chúng ta nên hiểu một cách chính xác về chúng”.
Cụ thể, vị chuyên gia khẳng định virus đậu mùa khỉ sử dụng đường lây lan qua các tổn thương trên da, dịch cơ thể, các giọt bắn đường hô hấp và những vật dụng bị nhiễm như chăn, ga giường, gối, đệm...
Do vậy, khi một người tiếp xúc trực tiếp với người nhiễm và đang có biểu hiện bệnh, có tương tác qua những con đường trên, nguy cơ lây nhiễm là có thể xảy ra.
Tuy nhiên, TS Vũ cho hay nếu so sánh với SARS-CoV-2, virus đậu mùa khỉ có khả năng lây kém hơn rất nhiều. Mặt khác, khi so với virus HIV, virus đậu mùa khỉ có khả năng lây mạnh hơn, tốt hơn, qua nhiều đường hơn thay vì chỉ qua đường máu và các dịch trong quan hệ tình dục.
Việc quan hệ đồng giới của những người nam (thông qua hậu môn) thường được cho là thô bạo hơn, dễ tạo tổn thương da hơn nên tạo điều kiện cho virus đậu mùa khỉ dễ lây lan hơn.
“Điều này có thể giúp giải thích tại sao nhóm người này đang trở thành tâm điểm của dịch bệnh hiện nay”, TS Vũ đặt giả thiết.
Ngoài ra, các khảo sát còn cho thấy hầu hết ca bệnh có nguồn gốc từ các lễ hội người đồng giới, có hoạt động quan hệ tình dục giữa nam và nam nhưng có nhiều bạn tình.
Trong khi đó, tiến sĩ Nguyễn Thu Anh, Giám đốc Viện nghiên cứu Y khoa Woolcock Việt Nam (Đại học Sydney, Australia), khẳng định nguyên nhân gây đậu mùa khỉ là virus thuộc chi Orthopoxvirus trong họ virus Poxviridae. Các đường lây truyền chủ yếu của đậu mùa khỉ hiện gồm:
Tiếp xúc trực tiếp kéo dài với các vết tổn thương trên da hoặc vảy của bệnh nhân mắc đậu mùa khỉ
Tiếp xúc trực tiếp với quần áo hoặc đồ vải lanh (như ga trải giường hoặc khăn tắm) của bệnh nhân
Tiếp xúc với giọt bắn từ ho hoặc hắt hơi từ bệnh nhân đậu mùa khỉ có phát ban
Với 3 đường lây nói trên, quan hệ tình dục đồng giới chỉ là một trong các đường lây của virus.
Nguy hại từ việc kỳ thị người đồng giới
Hiện nay, có một số quan điểm, thành kiến kỳ thị những người đồng tính nam trong xã hội. Nhóm này cho rằng người đồng tính nam là nguyên nhân gây nên đậu mùa khỉ hoặc căn bệnh là đặc trưng của nhóm người này.
Tuy nhiên TS Nguyễn Hồng Vũ khẳng định điều này là không đúng.
“Virus đậu mùa khỉ không loại trừ ai cả. Đây không phải loại virus chỉ lây qua đường tình dục hoặc chỉ lây trong người đồng tính nam. Thay vào đó, chúng có thể lây cho bất cứ ai nếu người đó tiếp xúc trực tiếp (mặt đối mặt hoặc động chạm) với người đang có biểu hiện bệnh đậu mùa khỉ”, vị chuyên gia giải thích.
Trên thực tế, nhóm người đồng tính nam, phần lớn ở châu Âu và châu Mỹ, đang chịu ảnh hưởng nhiều nhất trong dịch đậu mùa khỉ. Tình trạng này có thể là do thói quen sinh hoạt tình dục của nhóm này (qua hậu môn, nhiều bạn tình) vốn đã dễ lây lan hơn.
Việc kỳ thị có thể gây ra tâm lý sợ hãi, giấu bệnh ở người đồng giới cũng như sự chủ quan của nhóm còn lại. Ảnh minh họa: tai_s_captures .
TS Vũ nhận định nếu sự kỳ thị xảy ra, những người nhiễm bệnh sẽ sợ hãi, nhất là những người đồng tính, vì ít nhiều đã bị ảnh hưởng bởi các định kiến xã hội trước đó.
Từ đây, sự sợ hãi sẽ dẫn đến xu hướng che giấu và không đến các cơ sở y tế để thăm khám. Hệ lụy là việc lây truyền sẽ không được phát hiện, gây hại cho cá nhân đó cũng như tập thể, khó khăn trong ngăn chặn dịch phát triển.
Đồng quan điểm, TS Thu Anh nhận định việc hiểu sai về đường lây của đậu mùa khỉ khiến những người quan hệ đồng tính nam bị kỳ thị, hắt hủi, dẫn tới giấu bệnh, từ đó gây khó khăn trong việc phát hiện, ngăn chặn đường lây.
Mặt khác, vị chuyên gia nhấn mạnh một hệ quả nguy hiểm khác của tâm lý này đó là những người không quan hệ đồng tính nam sẽ chủ quan, cho rằng mình không có nguy cơ và không cần phòng tránh bệnh.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo chúng ta nên cảnh giác bệnh đậu mùa khỉ khi có các triệu chứng sau:
Phát ban với mụn nước trên mặt, bàn tay, bàn chân, mắt, miệng và/hoặc bộ phận sinh dục
Sốt
Sưng hạch bạch huyết
Nhức đầu
Đau cơ
Cảm thấy mệt mỏi, kiệt sức.
Mới đây, trong hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh đậu mùa khỉ, Bộ Y tế cũng khuyến cáo các phương pháp phòng bệnh không đặc hiệu bao gồm:
Tránh tiếp xúc với người, động vật có thể bị bệnh
Tránh tiếp xúc với vật dụng, bề mặt có nguy cơ nhiễm virus đậu mùa khỉ như khăn trải giường, quần áo
Cách ly, điều trị người bệnh tại cơ sở y tế
Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng và các dung dịch sát khuẩn thông thường sau khi tiếp xúc với người, động vật nghi ngờ nhiễm bệnh
Sử dụng phương tiện phòng hộ cá nhân khi chăm sóc người bệnh
Đánh giá nguy cơ phơi nhiễm theo quy định để có biện pháp xử trí phù hợp
Ngoài ra, người dân có thể phòng bệnh đậu mùa khỉ bằng phương pháp đặc hiệu là vaccine. Tuy nhiên, Bộ Y tế khuyến cáo việc sử dụng vaccine phòng bệnh chỉ dành cho nhóm đối tượng có nguy cơ cao.
Dịch Đậu mùa khỉ
Ngày 23/7/2022, Tổng giám đốc WHO công bố đợt bùng phát dịch bệnh đậu mùa khỉ hiện nay đáp ứng các tiêu chí đánh giá tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng quốc tế theo Điều lệ Y tế quốc tế do tốc độ lây lan nhanh, nguy cơ về sự lan rộng hơn nữa của dịch bệnh tới các quốc gia khác là rất rõ ràng. Nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ là ở mức trung bình trên toàn cầu, riêng khu vực châu Âu là ở mức nguy cơ cao. Nhiều thông tin về bệnh cần được nghiên cứu và tìm hiểu thêm, đặc biệt là về phương thức lây truyền của virus. Độc giả xem toàn cảnh các bài viết về dịch đậu mùa khỉ dưới đây: