GS.TS Đỗ Tất Lợi trong cuốn sách Cây thuốc và vị thuốc Việt Nam đã mô tả cây sấu có tên khoa học là Drancontomelum duperreanum Pierre, thuộc họ Đào lộn hột (Amacardiaceae).
Công dụng của quả sấu
Ngoài công dụng trong chế biến bữa ăn hàng ngày, các món nước giải khát, sấu còn là vị thuốc chữa bệnh. Theo Đông y, quả sấu lúc xanh có vị chua, hơi chát. Quả chín vị chua, ngọt, tính mát, có công năng kiện vị sinh tân, tiêu thực chỉ khát, chỉ ho, tiêu đờm, sử dụng trị nhiều bệnh chứng như nhiệt miệng khô khát, ngứa cổ, đau họng, nôn do thai nghén, say rượu, nổi mẩn, sưng, lở ngứa,…
Theo tài liệu Bảng thành phần thực phẩm Việt Nam, 100 g sấu (tính phần ăn được) có các thành phần dinh dưỡng chính sau:
Nước: 94,7 g
Năng lượng: 38 kcal
Protein: 1,3 g
Carbohydrate: 8,2 g
Chất xơ: 2,7 g
Photpho: 44 mg
Canxi: 135
Vitamin C: 3 mg.
Người không nên ăn
Sấu xanh rất chua. Những người mắc bệnh lý dạ dày tá tràng nên tránh dùng quả sấu tươi hoặc các đồ uống, món ăn có nhiều sấu. Người đang đói cũng không nên ăn sấu bởi lượng axit sẽ gây sẽ hại dạ dày và cồn cào.
Sấu tươi ngon là những quả mới được hái, phần cuống còn nguyên nhựa, có màu xanh tươi, không bị thâm.
Ngoài ra, trẻ dưới 12 tháng tuổi cũng nên hạn chế sử dụng quả sấu. Vì hệ tiêu hóa của trẻ rất nhạy cảm, dễ bị tác động bởi tính axit trong sấu.
Nước sấu ngâm đường là thức uống hấp dẫn nhất là khi hè về. Tuy nhiên, việc uống nước sấu ngâm đường cũng nên điều độ. Nếu kéo dài việc uống một lượng nước đường quá nhiều vào cơ thể sẽ tăng nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường, béo phì, tim mạch... Nhất là với những người có bệnh đái tháo đường, nên hạn chế uống các loại nước có ngâm đường.
Cách chọn, bảo quản sấu ăn cả năm
Mùa sấu chỉ kéo dài từ tháng 5 đến tháng 8 hàng năm. Mùa sấu non bắt đầu từ đầu tháng 5 dương lịch. Khoảng tầm cuối tháng 6, đầu tháng 7, sấu bắt đầu chín bánh tẻ. Đây là thời điểm sấu ngon nhất để cất trữ, bảo quản sử dụng lâu dài cho cả năm.
Chọn sấu tươi mới hái: Sấu tươi ngon là những quả mới được hái, phần cuống còn nguyên nhựa, có màu xanh tươi, không bị thâm.
Nên chọn sấu quả bánh tẻ vừa già tới, màu xanh thẫm, cùi dày, vỏ hơi sần. Không nên chọn những quả thâm, bị dập nát hoặc không nên chọn quả sấu non. Quả sấu non (có vỏ xanh nhạt, hạt mềm) hoặc không nên chọn quả sấu quá già (hạt to, thịt sấu mỏng).
Nên cạo sạch vỏ sấu trước khi cho vào ngăn đá tủ lạnh bảo quản. Nếu sấu không cạo vỏ thì khi cho thẳng vào nấu canh sẽ có vị chát của vỏ. Không nên để sấu trong ngăn đá rồi sau đem rã đông mới cạo vỏ vì sẽ bị nhũn, khó làm. Nếu ngại gọt vỏ, bạn có thể tìm đến hàng chuyên cạo vỏ sấu rất nhanh và đều nhau.
Sau khi gọt vỏ và rửa sạch, để ráo nước, chia sấu ra làm nhiều túi nhỏ vừa với một lần nấu và cho vào ngăn đá tủ lạnh. Với cách bảo quản này, sấu sẽ vẫn tươi ngon trong một thời gian khá dài.
Lưu ý, không nên cho tất cả sấu vào chung một túi rồi để vào tủ lạnh. Nếu để cả túi to, mỗi lần mở túi lấy sấu ăn, một lượng hơi ẩm lớn sẽ thâm nhập vào túi khiến cả khối sấu sẽ dính chặt vào với nhau, khó lấy ra từng quả để nấu. Hoặc bạn có thể hút túi chân không để bảo quản sấu. Với cách làm này, bạn sẽ dễ dàng khi lấy sấu ăn mà không sợ các quả sấu dính vào nhau.
Với sấu chín, quả sẽ không còn nhựa, nên bạn không cần cắt cuống hay cạo vỏ mà chỉ việc rửa sạch để ráo nước rồi đem bảo quản giống sấu xanh.
Cách làm nước sấu
Chọn sấu tươi, bánh tẻ như đã nói ở trên. Sau khi cạo sạch vỏ sấu, bạn rửa sạch sấu lại với nước lạnh rồi dùng dao khía một đường tròn quanh quả sấu rồi cho thau nước muối pha loãng khác và để ngâm tầm 30 phút.
Sấu ngâm đường làm giải khát.
Tiếp đó, đun sôi một nồi nước rồi cho sấu vào chần qua khoảng từ 30 giây đến một phút cho tới khi quả sấu hơi ngả màu xanh úa thì tắt bếp. Sau đó, đổ sấu vào ngâm trong nước lạnh khoảng 5 phút nữa rồi vớt ra rổ cho nguội hẳn và để ráo nước.
Cho 1/2 lượng sấu vào chậu thau, sau đó đổ 1/2 (500 gr) lượng đường và lên, sau đó bạn phủ lên tiếp nửa lượng sấu và trên cùng là nửa lượng đường còn lại.
Để chậu sấu được đậy kín rồi đặt ở nơi khô ráo khoảng một ngày để cho đường tan hết thành nước và sấu ngấm vị ngọt. Chắt hết nước đường ngâm sấu ra một chiếc nồi hoặc chảo.
Sau đó, thêm vào một ít muối và đun sôi lên, thả thêm 3 củ gừng cắt lát vào nồi nấu chung cho thơm. Đun sôi nước sấu khoảng 3 phút cho sôi lên thì bạn tắt bếp. Chuẩn bị một cái hũ nhựa/ thủy tinh sạch, chần sơ qua nước sôi, tiếp đó cho toàn bộ quả sấu vào.
Khi nước đường ngâm sấu đã nấu nguội hẳn thì bạn múc vào hũ đựng sấu và ngâm khoảng 3-4 ngày là có thể dùng được.