Tháng 12/2019, SARS-CoV-2 lần đầu tiên được phân lập ở Trung Quốc sau báo cáo về những bệnh nhân nhập viện vì viêm phổi không điển hình. Ngay sau đó, các thí nghiệm về tiến hóa phân tử tiết lộ SARS-CoV-2 có thể nhảy sang người từ ở chứa là dơi. Song, cơ chế lây lan thuở ban đầu vẫn còn nhiều tranh cãi.
Mặc dù thiếu mốc thời gian chính xác thời điểm SARS-CoV-2 xuất hiện, các nhà nghiên cứu trước đó cho rằng virus này có thể đã lây lan ở Trung Quốc trong vài tháng trước khi gây ra đợt bùng phát đầu tiên ở Vũ Hán, Trung Quốc. Ngay sau đó, một số quốc gia châu Âu, Bắc Mỹ báo cáo hàng loạt ca bệnh vào giữa tháng 1/2020.
Nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí Environmental Research phát hiện Covid-19 đã xuất hiện ở Italy từ rất sớm, trước cả khi Trung Quốc ghi nhận ca bệnh đầu tiên.
11 ca có dấu hiệu mắc Covid-19 từ rất sớm
Nghiên cứu đã phân tích 435 mẫu nước tiểu, huyết thanh và dịch hầu họng, thu thập từ 156 bệnh nhân được xét nghiệm SARS-CoV-2. Tất cả đều cho kết quả âm tính với bệnh sởi và rubella.
Trong đó, 44 mẫu thu thập vào tháng 8/2019, trùng với đợt gia tăng bất ngờ của các ca nghi mắc sởi/rubella cũng như vào cuối tháng 2/2020, được coi là các trường hợp tiền dịch.
Ngoài ra, 12 mẫu thu thập từ tháng 3/2020 đến tháng 3/2021 và được coi là các trường hợp trong đại dịch. Các mẫu khác được lấy từ 100 người trong thời gian tháng 8/2018 đến tháng 7/2019, dùng để đối chứng.
Tổng cộng 289 mẫu nước tiểu và mẫu hầu họng được phân tích nhằm tìm sự hiện diện của RNA SARS-CoV-2. Huyết thanh của 38 trường hợp trước đại dịch, 98 đối chứng và 10 trường hợp trong đại dịch được phân tích để tìm globulin miễn dịch kháng SARS-CoV-2 A (IgA), IgM, IgG.
Kết quả cho thấy 11 trường hợp tiền đại dịch và 2 trường hợp trong đại dịch có kết quả xét nghiệm dương tính với nCoV. Trong số này, RNA của virus được phát hiện trong mẫu nước tiểu (6 người) và đường hô hấp (7 người). Đáng chú ý, RNA SARS-CoV-2 chỉ được phát hiện trong nước tiểu của những trường hợp trong đại dịch.
Trong số 11 mẫu trước đại dịch, 9 mẫu được thu thập vào năm 2019. Mẫu nước tiểu dương tính với SARS-CoV-2 sớm nhất được lấy vào ngày 12/9/2019, từ một em bé 8 tháng tuổi.
Không có mẫu nào dương tính với SARS-CoV-2 khi sử dụng xét nghiệm PCR. Điều này chỉ cho thấy tất cả mẫu đều có tải lượng virus thấp, dưới ngưỡng phát hiện.
Ngoài ra, 4 mẫu trước đại dịch dương tính với kháng thể kháng SARS-CoV-2, trong đó, IgM được phát hiện thường xuyên nhất. Chỉ một mẫu huyết thanh chứa một phần kháng thể trung hòa.
Ngược lại, các kháng thể trung hòa được phát hiện trong 2 mẫu trong đại dịch. Tuy nhiên, cả hai mẫu này đều âm tính với RNA SARS-CoV-2.
Các mẫu trước đại dịch có kết quả xét nghiệm dương tính với SARS-CoV-2 chủ yếu nằm ở Brescia và Milan.
Trong số 11 trường hợp tiền đại dịch, 5 mẫu được thu thập từ ngày 12/10/2019 đến 23/10/2019.
Hầu hết trình tự virus thu được từ các mẫu trước đại dịch và mang một số đột biến chính, gồm C3037T, A23403G và C14408T. Chúng đều thuộc nhóm đột biến β. Các chủng virus tiền đại dịch được cho là có khoảng 6 đột biến từ chủng tiền thân của SARS-CoV-2 và thuộc dòng αβ. Chúng đã tạo ra tất cả biến chủng đang phát tán ngày nay.
Một nhân viên y tế khử trùng tại khu vực tháp nghiêng Pisa, Italy vào năm 2020. Ảnh: Laura Lezza.
Nhiều dấu vết của virus ở nơi khác trước khi Trung Quốc phát hiện ổ dịch
Italy là quốc gia châu Âu đầu tiên báo cáo sự lây lan liên tục trong cộng đồng của SARS-CoV-2. Đất nước này sau đó trở thành tâm chấn ở châu Âu trong đại dịch và Lombardy là nơi bị ảnh hưởng nặng nề nhất.
Chủng SARS-CoV-2 phát tán ở Lombardy, cũng như phần lớn châu Âu, khác với chủng Wuhan-Hu-1 được tìm thấy ở Vũ Hán. Wuhan-Hu-1 là hệ gene tham chiếu ban đầu.
Trên thực tế, một số đột biến khác nhau hiện diện trong chủng này, gồm A23403G (hay còn gọi là D614G), C14408T (RdRp P323L) và C3037T. Chủng này, từ đó được Pangolin đặt tên là B.1 và NextStrain gọi là 20A. Sau đó, nó thường được gọi là haplotype DG1111 và chứa một dấu hiệu đột biến αβ.
Một số nghiên cứu cho thấy SARS-CoV-2 đã lây lan ở nhiều quốc gia trước khi được phát hiện chính thức. Trên thực tế, axit ribonucleic SARS-CoV-2 (RNA) đã được tìm thấy trong các mẫu nước thải thu ở Brazil và Bắc Italy vào năm 2019.
SARS-CoV-2 cũng được phát hiện trong mẫu bệnh phẩm đường hô hấp của một bệnh nhân người Pháp bị ho ra máu hay trong phổi và máu của một bệnh nhân ở Milan (Italy) chết vì suy tuần hoàn cấp tính, thậm chí là trong dịch dịch gạc hầu họng của một đứa trẻ ở Lombardy bị nghi mắc bệnh sởi vào tháng 12/2019. Virus RNA và kháng nguyên cũng đã được tìm thấy trong mẫu sinh thiết da nhúng parafin của một phụ nữ ở Milan bị bệnh da liễu vào tháng 11/2019.
Những người được chẩn đoán mắc Covid-19 báo cáo một số biểu hiện trên da và nó có thể gặp ở bất kỳ giai đoạn nào của bệnh.
Italy là nơi đầu tiên ở châu Âu bùng phát Covid-19. Ảnh: Reuters/Guglielmo Mangiapane.
Ngoài thời gian, tiên lượng và mức độ nghiêm trọng của tác động da liễu vốn dễ thay đổi, các triệu chứng này thậm chí có thể xảy ra khi không có biểu hiện hô hấp thông thường vì mắc Covid-19. Điều này khiến việc chẩn đoán càng trở nên khó khăn.
Năm 2019, số ca nghi sởi và rubella cao gấp 2 lần so với trung bình 2 năm trước. Hơn nữa, tỷ lệ các ca nghi ngờ có kết quả xét nghiệm âm tính tăng từ 30% lên 70% trong đợt đại dịch đầu tiên và 100% vào năm 2021.
Tỷ lệ mắc bệnh sởi và rubella tăng lên cùng với những biểu hiện trên da liên quan Covid-19 khiến các nhà nghiên cứu đặt ra câu hỏi liệu SARS-CoV-2 có thể gây ra các đợt phát ban đa dạng hay không.
Qua nghiên cứu mới được công bố, các tác giả khẳng định SARS-CoV-2 đã lây lan ở miền Bắc Italy vào cuối năm 2019. Điều này được xác nhận bởi sự hiện diện của vật liệu di truyền SARS-CoV-2 trong một số mẫu nước tiểu và dịch hầu họng. Điều quan trọng đó là không mẫu xét nghiệm dương tính nào lấy từ những bệnh nhân có tiền sử đi du lịch quốc tế.
Kết quả nói trên cũng cho thấy mối liên quan giữa các đợt phát ban bất thường và nhiễm SARS-CoV-2. Tuy nhiên, vẫn cần các nghiên cứu khác để hiểu rõ hơn về mối liên hệ giữa tình trạng phát ban này với Covid-19.
Và hơn cả, công cuộc xác định chính xác lịch sử tiến hóa và thời gian xuất hiện của SARS-CoV-2 vẫn còn rất dài.