Những biểu hiện stress , trầm cảm trong học sinh, sinh viên cần phải được nhìn nhận nghiêm túc, từ đó có phương thức giải quyết hữu hiệu.
Học sinh trường chuyên, lớp chọn dễ bị stress hơn
Thời gian gần đây, nhiều bệnh viện ghi nhận sự gia tăng đáng kể số bệnh nhân trầm cảm trẻ tuổi, đa số là học sinh, sinh viên. Việc thường xuyên gặp áp lực học hành, thi cử cũng như sự kỳ vọng quá lớn của cha mẹ là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng trẻ hóa bệnh trầm cảm ở Việt Nam hiện nay.
Nguyễn Minh N (quận Hai Bà Trưng, TP Hà Nội) vừa phải đi khám tâm lý sau khi bố mẹ phát hiện em có những dấu hiệu cáu kỉnh, hay nhốt mình trong phòng, học không tập trung... Năm nay N thi vào lớp 10, mọi năm em đều là học sinh giỏi, đứng trong tốp 5 của lớp. Sau hai năm học online, lực học của N bị giảm sút. Bố mẹ lo lắng, sợ N không thi đỗ vào trường THPT như mong muốn nên ra sức đốc thúc em học. Chia sẻ với bác sĩ, N tâm sự: “Con sợ mọi thứ. Vì bỗng nhiên một hôm, con không nhớ nổi bài hôm trước con học. Con càng học, đầu óc càng trống rỗng nên mỗi lần bố mẹ hỏi đến việc chuẩn bị thi cử, con thấy ngực mình nặng trĩu, chỉ ước ngủ một giấc thật dài để không lo gì nữa”.
Bác sĩ Viện Sức khỏe Tâm thần (Bệnh viện Bạch Mai) thăm khám cho trẻ đang điều trị trầm cảm. Ảnh: THẾ ANH
Bác sĩ Dương Minh Tâm, Trưởng phòng Rối loạn stress (Viện Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai) cho biết: "Stress và trầm cảm gặp nhiều nhất ở hai lứa tuổi 14 và 17. Đây là thời điểm các cháu học sinh thi chuyển cấp lên THPT và đại học. Đặc biệt, trẻ tới khám và điều trị trầm cảm, stress đến từ các lớp chuyên, lớp chọn nhiều hơn lớp thông thường. Một nghiên cứu trong các năm 2019-2020 tại Bệnh viện Nhi Trung ương với đối tượng học sinh 10-19 tuổi cho thấy: 55,6% số trẻ có sang chấn tâm lý (áp lực học tập: 20%, áp lực gia đình: 20,5%, quan hệ bạn trong trường: 8,9%...).
Phần lớn các trẻ đến khám và điều trị trầm cảm, stress là tới từ các trường chuyên, lớp chọn. Với những trẻ ngoan, có thành tích cao trong học tập thường có những áp lực tự thân hơn là những trẻ mải chơi. Áp lực vị trí trong trường lớp, hình ảnh bản thân trong mắt gia đình, thầy cô và thường sống, suy nghĩ có trách nhiệm hơn khiến trẻ phải nỗ lực không ngừng. Những trẻ này thường căng thẳng và bị stress, nhất là khi không đạt được kỳ vọng sẽ bị nặng hơn trẻ khác. Điều này cho thấy, các áp lực từ việc học tập, áp lực từ gia đình, áp lực thành tích là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng stress ở lứa tuổi học đường".
Qua khai thác bệnh sử, phần lớn học sinh bị stress mãn tính, quá trình stress đã âm thầm diễn biến từ khoảng 3-5 năm trước và áp lực thi cử chỉ là “giọt nước tràn ly”. Diễn biến tâm lý, sự thay đổi tính cách của học sinh trùng với lứa tuổi dậy thì nên nhiều bậc cha mẹ mặc nhiên chấp nhận sự thay đổi đó. Chỉ đến khi trẻ có những hành vi làm tổn thương bản thân hoặc quá bất thường thì bố mẹ mới nhận ra và đưa trẻ đi khám, lúc đó, trẻ đã ở giai đoạn trầm cảm, stress nặng.
Để nhận diện dấu hiệu trầm cảm, stress ở trẻ, bác sĩ Dương Minh Tâm chia sẻ: "Stress thường diễn biến rất âm thầm, tuy nhiên, khi trẻ có những hành vi sau, các bậc làm cha mẹ nên quan tâm: Đầu tiên là hành vi tự hủy hoại bản thân (các vết cứa ở cẳng tay hoặc đùi, cắn móng tay, bấm vào đầu ngón tay...), việc tự làm đau bản thân là cách để giải tỏa sự bấn loạn trong cảm xúc của trẻ. Ngoài ra, trẻ có những hành vi bất thường, trái ngược với tính cách trước kia như trở nên hung hăng, chống đối hoặc tuân thủ quá mức, có sự rối loạn trong hành vi ăn uống như ăn quá ít hoặc quá nhiều, bị rối loạn giấc ngủ như ngủ quá nhiều hoặc quá ít, buồn chán, giảm kết nối với xã hội... Hoặc trẻ có dạng stress cơ năng như bị đau bụng, đau đầu, đau dạ dày, xuất huyết tiêu hóa... Những cơn đau này thường xuất hiện khi trẻ chuẩn bị bước vào kỳ thi hoặc trước sự kiện quan trọng. Khi sự kiện qua đi thì các cơn đau này giảm triệu chứng".
Cần giải tỏa áp lực cho học sinh
Theo thông tin từ Bộ Giáo dục và Đào tạo, Kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 công lập không chuyên năm học 2022-2023 tại Hà Nội chỉ có khoảng 69.000 suất vào lớp 10 công lập (không chuyên) nhưng có tới hơn 100.000 thí sinh dự thi. Đây là năm có tỷ lệ chọi vào lớp 10 cao kỷ lục ở Hà Nội. Trước mỗi kỳ thi, hầu hết học sinh đều trải qua tâm trạng lo âu, căng thẳng, cảm thấy áp lực về kết quả cần đạt được. Áp lực vừa đủ sẽ trở thành động lực, nhưng nếu áp lực quá lớn mà không được giải tỏa sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe tinh thần và thể chất của học sinh.
Ngoài ra, các bậc cha mẹ cần biết rằng, stress gây bệnh và thể bệnh phụ thuộc chủ yếu vào tính cách. Với những trẻ sống khép kín, nhút nhát, tự ti, mặc cảm, dễ bùng nổ, xung đột thường dễ bị stress hơn. Vì vậy, gia đình nên xây dựng cho trẻ một môi trường thi đua, phấn đấu, tương trợ và cùng tiến. Tùy theo năng lực, khả năng nhận thức và đáp ứng của con, phụ huynh xem xét mục tiêu vừa sức, phù hợp và tăng dần để trẻ làm quen với các áp lực của cuộc sống. Ngoài ra, hoạt động thể chất là một liều thuốc giảm căng thẳng hiệu quả cho mọi lứa tuổi. Các hoạt động ngoài trời, dành thời gian trong thiên nhiên cũng là một cách hiệu quả để giảm căng thẳng và cải thiện sức khỏe tổng thể. Các chuyên gia tâm lý cũng đưa ra lời khuyên về việc tăng cường sự gắn kết gia đình thông qua những buổi tâm sự, trò chuyện với một người lớn đáng tin cậy có thể giúp trẻ em, thanh thiếu niên hiểu vấn đề và tìm ra giải pháp.
DIỆP CHÂU